Travel Tips
Jakie pamiątki przywieźć z Majorki?
Największe atrakcje Palermo. Co zobaczyć?
Jak dostać się to Turkmenistanu?
Odessa, czyli gdzie dobrze zjeść i wypić
Wypożyczanie samochodu w Jordanii #tutorial
Gdzie dobrze zjeść i poimprezować w Mińsku?
10 powodów, dla których musisz odwiedzić Lwów
Gdzie napić się dobrego piwa w Weronie?
Wiza do Iranu – tutorial
Spanie pod namiotem w Turcji Wschodniej. Gdzie warto?
  • Partnerzy
  • Współpraca
  • Bucket List
  • Karta Curve
  • Prelekcje
  • Kontakt
O Azji Centralnej, Bliskim Wschodzie i wyspach ciepłego południa
Banner
  • O Nas
  • Afryka
    • Afryka

      Ogrody Majorelle – zielona oaza Marrakeszu

      23 marca, 2020

      Afryka

      Marrakesz – bazarowe szaleństwo Medyny

      12 stycznia, 2020

      Afryka

      Marrakesz, dzielnica Mellah – tutaj orient pachnie najlepiej

      21 grudnia, 2019

      Afryka

      Marrakesz, Pałac Bahia – łowy porannego fotografa

      14 grudnia, 2019

      Afryka

      Jak tanio i bez kaucji wynająć samochód w…

      23 kwietnia, 2019

  • Azja Środkowa
    • All Kazachstan Mongolia Syberia Turkmenistan Uzbekistan
      Turkmenistan

      W drodze na pustynię Kara Kum w Turkmenistanie

      16 lipca, 2022

      Azja Środkowa

      Big Almaty Lake – lazurowa perła Kazachstanu

      19 marca, 2021

      Azerbejdżan

      Ognista ziemia Azerbejdżanu – płonąca góra Yanar Dag

      21 lutego, 2021

      Azja Środkowa

      Targ w Kazachstanie, czyli Zelenyy Bazar w Ałmaty

      4 listopada, 2020

      Dziki biwak

      Kanion Szaryński – biwak na skalnym pustkowiu

      23 maja, 2020

      Kazachstan

      Jezioro Kaindy, czyli podwodny las w Kazachstanie

      4 maja, 2020

      Azja Środkowa

      Bazar Chorsu w Taszkiencie

      26 kwietnia, 2020

      Miasta

      Aszchabad – osobliwa stolica Turkmenistanu

      19 kwietnia, 2020

      Azja Środkowa

      Meczet Gypjak – największy meczet Azji Środkowej

      14 kwietnia, 2020

      Turkmenistan

      Jak dostać się to Turkmenistanu?

      30 marca, 2020

      Turkmenistan

      Starożytne Merw – największe miasto świata XII wieku

      16 marca, 2020

      Turkmenistan

      Nohur i tajemniczy cmentarz w górach Kopet Dag

      26 lutego, 2020

      Kazachstan

      Big Almaty Lake – lazurowa perła Kazachstanu

      19 marca, 2021

      Kazachstan

      Targ w Kazachstanie, czyli Zelenyy Bazar w Ałmaty

      4 listopada, 2020

      Kazachstan

      Kanion Szaryński – biwak na skalnym pustkowiu

      23 maja, 2020

      Kazachstan

      Jezioro Kaindy, czyli podwodny las w Kazachstanie

      4 maja, 2020

      Mongolia

      Dlaczego Mongołowie piją tyle alkoholu?

      2 września, 2019

      Mongolia

      Naran Tuul – największy bazar w Mongolii

      2 kwietnia, 2019

      Mongolia

      Mongolia – kraina błękitnego nieba

      11 maja, 2017

      Mongolia

      W poszukiwaniu dinozaurów: Flaming Cliffs w Mongolii

      9 marca, 2017

      Mongolia

      Do Mongolii kolorowym Protonem!

      30 listopada, 2016

      Mongolia

      Ekspedycja wschód: Syberia i Mongolia #prolog

      19 kwietnia, 2016

      Syberia

      Biwak nad jeziorem Bajkał na Syberii

      13 września, 2017

      Turkmenistan

      W drodze na pustynię Kara Kum w Turkmenistanie

      16 lipca, 2022

      Turkmenistan

      Aszchabad – osobliwa stolica Turkmenistanu

      19 kwietnia, 2020

      Turkmenistan

      Meczet Gypjak – największy meczet Azji Środkowej

      14 kwietnia, 2020

      Turkmenistan

      Jak dostać się to Turkmenistanu?

      30 marca, 2020

      Turkmenistan

      Starożytne Merw – największe miasto świata XII wieku

      16 marca, 2020

      Turkmenistan

      Nohur i tajemniczy cmentarz w górach Kopet Dag

      26 lutego, 2020

      Turkmenistan

      Mauzoleum Gozli Ata w Turkmenistanie

      31 stycznia, 2020

      Turkmenistan

      Kanion Yangykala w Turkmenistanie – informacje praktyczne

      23 stycznia, 2020

      Turkmenistan

      Wrota Piekieł znajdziesz w Turkmenistanie!

      15 października, 2019

      Uzbekistan

      Bazar Chorsu w Taszkiencie

      26 kwietnia, 2020

  • bliski wschód
    • All Iran Izrael Jordania
      bliski wschód

      Hashem – bo najlepsze falafele zjesz w Ammanie!

      5 kwietnia, 2021

      Jordania

      Pustynia Wadi Rum, czyli ABC pustynnego szczura

      8 grudnia, 2018

      Jordania

      Wypożyczanie samochodu w Jordanii #tutorial

      27 października, 2018

      Iran

      Człowiek, który nie mył się od 60 lat

      12 czerwca, 2017

      Iran

      Top 10 spotkanych ludzi #travels

      14 kwietnia, 2016

      Iran

      Utracona wolność czyli kobiety w Iranie w latach…

      22 lutego, 2016

      Iran

      Obalamy mity o Iranie #Persji

      11 stycznia, 2016

      Iran

      Wiza do Iranu – tutorial

      30 grudnia, 2015

      Iran

      Survival po Persji

      22 maja, 2015

      bliski wschód

      Smarkacz w Izraelu

      1 listopada, 2012

      Iran

      Człowiek, który nie mył się od 60 lat

      12 czerwca, 2017

      Iran

      Top 10 spotkanych ludzi #travels

      14 kwietnia, 2016

      Iran

      Utracona wolność czyli kobiety w Iranie w latach…

      22 lutego, 2016

      Iran

      Obalamy mity o Iranie #Persji

      11 stycznia, 2016

      Iran

      Wiza do Iranu – tutorial

      30 grudnia, 2015

      Iran

      Survival po Persji

      22 maja, 2015

      Izrael

      Smarkacz w Izraelu

      1 listopada, 2012

      Jordania

      Hashem – bo najlepsze falafele zjesz w Ammanie!

      5 kwietnia, 2021

      Jordania

      Pustynia Wadi Rum, czyli ABC pustynnego szczura

      8 grudnia, 2018

      Jordania

      Wypożyczanie samochodu w Jordanii #tutorial

      27 października, 2018

  • Europa
    • All Białoruś Mołdawia Portugalia Serbia Turcja ukraina Włochy
      Wyspy

      Zwiedzanie Sycylii samochodem – 16 topowych atrakcji

      28 grudnia, 2022

      Portugalia

      Atrakcje okolic Lizbony – dziki przylądek Cabo Espichel

      22 listopada, 2022

      Portugalia

      Pedra da Mua – ślady dinozaurów w Portugalii

      18 listopada, 2022

      Miasta

      Evora – co zobaczyć w stolicy regionu Alentejo

      11 listopada, 2022

      Bazary świata

      Mercado do Livramento – najlepszy targ rybny jaki…

      7 listopada, 2022

      Bazary świata

      Targ Złodziei (Feira da Ladra) w Lizbonie

      20 sierpnia, 2022

      Europa

      Tajemnicza Sintra i jej największe atrakcje

      14 sierpnia, 2022

      Dziki biwak

      Spanie pod namiotem w Turcji Wschodniej. Gdzie warto?

      12 sierpnia, 2022

      Turcja

      Co zjeść w Turcji, czyli epopeja o kebabach

      3 lutego, 2022

      Turcja

      Góra Nemrut (Nemrut Dağı) – perełka wschodniej Turcji

      14 stycznia, 2022

      artykuły okołopodróżnicze

      Odessa, czyli gdzie dobrze zjeść i wypić

      23 czerwca, 2021

      Europa

      Miasto Cascais – najpiękniejszy kurort Portugalii

      10 czerwca, 2021

      Białoruś

      Gdzie dobrze zjeść i poimprezować w Mińsku?

      22 października, 2017

      Białoruś

      O tym, jak pojechałem na Białoruś postrzelać

      22 października, 2017

      Mołdawia

      Mołdawia bez szału

      1 marca, 2013

      Portugalia

      Atrakcje okolic Lizbony – dziki przylądek Cabo Espichel

      22 listopada, 2022

      Portugalia

      Pedra da Mua – ślady dinozaurów w Portugalii

      18 listopada, 2022

      Portugalia

      Evora – co zobaczyć w stolicy regionu Alentejo

      11 listopada, 2022

      Portugalia

      Mercado do Livramento – najlepszy targ rybny jaki…

      7 listopada, 2022

      Portugalia

      Targ Złodziei (Feira da Ladra) w Lizbonie

      20 sierpnia, 2022

      Portugalia

      Tajemnicza Sintra i jej największe atrakcje

      14 sierpnia, 2022

      Portugalia

      Miasto Cascais – najpiękniejszy kurort Portugalii

      10 czerwca, 2021

      Portugalia

      Praia da Adraga – najładniejsza plaża Portugalii

      9 października, 2020

      Portugalia

      Pierwsza podróż do Portugalii

      1 listopada, 2012

      Serbia

      Dzikie oblicze Serbii – Kanion rzeki Uvac

      25 lipca, 2019

      Serbia

      Z plecakiem po dzikiej Serbii – Park Narodowy…

      20 lipca, 2019

      Serbia

      Tourne po Bałkanach

      7 listopada, 2012

      Turcja

      Spanie pod namiotem w Turcji Wschodniej. Gdzie warto?

      12 sierpnia, 2022

      Turcja

      Co zjeść w Turcji, czyli epopeja o kebabach

      3 lutego, 2022

      Turcja

      Góra Nemrut (Nemrut Dağı) – perełka wschodniej Turcji

      14 stycznia, 2022

      ukraina

      Odessa, czyli gdzie dobrze zjeść i wypić

      23 czerwca, 2021

      ukraina

      Jak jest w Czarnobylu?

      1 listopada, 2017

      ukraina

      10 powodów, dla których musisz odwiedzić Lwów

      12 sierpnia, 2017

      Włochy

      Zwiedzanie Sycylii samochodem – 16 topowych atrakcji

      28 grudnia, 2022

      Włochy

      Największe atrakcje Palermo. Co zobaczyć?

      8 stycznia, 2021

      Włochy

      Targi i bazary Palermo

      30 listopada, 2020

      Włochy

      Werona w stylu slow travel

      30 sierpnia, 2020

      Włochy

      Sardynia, czyli poznaj Włochy od innej strony

      4 maja, 2018

      Włochy

      Florencja pięknem odziana

      9 maja, 2013

  • Indochiny
    • All Kambodża Malezja Tajlandia
      Azja Południowo-Wschodnia

      Smażony pająk, czyli Kambodża mekką tarantuli

      30 sierpnia, 2022

      Azja Południowo-Wschodnia

      Choeung Ek – pola śmierci w Kambodży

      26 sierpnia, 2022

      Azja Południowo-Wschodnia

      Wzgórze Zatrutych Drzew – szkoła Tuol Sleng (S-21)

      23 sierpnia, 2022

      Azja Południowo-Wschodnia

      Targowisko Central Market w Phnom Penh

      19 listopada, 2021

      Kambodża

      Jak wygląda życie na wyspach Kambodży?

      18 marca, 2018

      Bazary świata

      Bazarowe szaleństwo, czyli o targach w Kambodży

      9 lutego, 2018

      Malezja

      Wrażenia z wizyty w Kuala Lumpur

      20 lutego, 2017

      azja płd-wsch

      Kac Bangkok, czyli o Tajlandii

      21 lipca, 2016

      Craft Beer & Food

      O alkoholu w Malezji słów kilka

      5 maja, 2016

      Malezja

      Park ptaków w Kuala Lumpur #must see

      4 stycznia, 2016

      Kambodża

      Smażony pająk, czyli Kambodża mekką tarantuli

      30 sierpnia, 2022

      Kambodża

      Choeung Ek – pola śmierci w Kambodży

      26 sierpnia, 2022

      Kambodża

      Wzgórze Zatrutych Drzew – szkoła Tuol Sleng (S-21)

      23 sierpnia, 2022

      Kambodża

      Targowisko Central Market w Phnom Penh

      19 listopada, 2021

      Kambodża

      Jak wygląda życie na wyspach Kambodży?

      18 marca, 2018

      Kambodża

      Bazarowe szaleństwo, czyli o targach w Kambodży

      9 lutego, 2018

      Malezja

      Wrażenia z wizyty w Kuala Lumpur

      20 lutego, 2017

      Malezja

      O alkoholu w Malezji słów kilka

      5 maja, 2016

      Malezja

      Park ptaków w Kuala Lumpur #must see

      4 stycznia, 2016

      Tajlandia

      Kac Bangkok, czyli o Tajlandii

      21 lipca, 2016

  • Kaukaz
    • All Armenia Azerbejdżan Gruzja
      Azerbejdżan

      Park Narodowy Gobustan: dziki nocleg pośród petroglifów

      28 lutego, 2021

      Azerbejdżan

      Ognista ziemia Azerbejdżanu – płonąca góra Yanar Dag

      21 lutego, 2021

      Azerbejdżan

      Kraina błotnych wulkanów w Azerbejdżanie

      27 stycznia, 2021

      Gruzja

      Autostopem przez Gruzję

      13 marca, 2016

      Armenia

      Szlakiem monastyrów w Armenii

      3 lutego, 2016

      Azerbejdżan

      Kierunek Azerbejdżan

      18 grudnia, 2014

      Armenia

      Szlakiem monastyrów w Armenii

      3 lutego, 2016

      Azerbejdżan

      Park Narodowy Gobustan: dziki nocleg pośród petroglifów

      28 lutego, 2021

      Azerbejdżan

      Ognista ziemia Azerbejdżanu – płonąca góra Yanar Dag

      21 lutego, 2021

      Azerbejdżan

      Kraina błotnych wulkanów w Azerbejdżanie

      27 stycznia, 2021

      Azerbejdżan

      Kierunek Azerbejdżan

      18 grudnia, 2014

      Gruzja

      Autostopem przez Gruzję

      13 marca, 2016

  • Wyspy
    • Wyspy

      Zwiedzanie Sycylii samochodem – 16 topowych atrakcji

      28 grudnia, 2022

      Wyspy

      Sardynia, czyli poznaj Włochy od innej strony

      4 maja, 2018

      Wyspy

      Jak wygląda życie na wyspach Kambodży?

      18 marca, 2018

      Wyspy

      Bornholm, czyli wyspa idealna

      23 października, 2016

      Wyspy

      Malta i Gozo

      9 maja, 2013

      Wyspy

      Państwo, które nie istnieje

      1 listopada, 2012

  • Bazary świata
    • Bazary świata

      Mercado do Livramento – najlepszy targ rybny jaki…

      7 listopada, 2022

      Bazary świata

      Targ Złodziei (Feira da Ladra) w Lizbonie

      20 sierpnia, 2022

      Bazary świata

      Targowisko Central Market w Phnom Penh

      19 listopada, 2021

      Bazary świata

      Gdańsk też ma swoje bazary, czyli pchli targ…

      31 lipca, 2021

      Bazary świata

      Targ zwierząt w Sineu – Majorka, jakiej nie…

      3 maja, 2021

      Bazary świata

      Targi i bazary Palermo

      30 listopada, 2020

      Bazary świata

      Targ w Kazachstanie, czyli Zelenyy Bazar w Ałmaty

      4 listopada, 2020

      Bazary świata

      Bazar Chorsu w Taszkiencie

      26 kwietnia, 2020

      Bazary świata

      Marrakesz – bazarowe szaleństwo Medyny

      12 stycznia, 2020

      Bazary świata

      Naran Tuul – największy bazar w Mongolii

      2 kwietnia, 2019

      Bazary świata

      Bazarowe szaleństwo, czyli o targach w Kambodży

      9 lutego, 2018

  • Dziki biwak
    • Dziki biwak

      Niezbędnik włóczykija, czyli co zabrać w podróż z…

      31 grudnia, 2022

      Dziki biwak

      Spanie pod namiotem w Turcji Wschodniej. Gdzie warto?

      12 sierpnia, 2022

      Dziki biwak

      Park Narodowy Gobustan: dziki nocleg pośród petroglifów

      28 lutego, 2021

      Dziki biwak

      Kanion Szaryński – biwak na skalnym pustkowiu

      23 maja, 2020

      Dziki biwak

      Z plecakiem po dzikiej Serbii – Park Narodowy…

      20 lipca, 2019

      Dziki biwak

      Zimowy biwak w rumuńskich Karpatach

      16 marca, 2019

      Dziki biwak

      Biwak nad jeziorem Bajkał na Syberii

      13 września, 2017

      Dziki biwak

      W poszukiwaniu dinozaurów: Flaming Cliffs w Mongolii

      9 marca, 2017

  • Craft beer & Food
    • Craft Beer & Food

      Odessa, czyli gdzie dobrze zjeść i wypić

      23 czerwca, 2021

      Craft Beer & Food

      Gdzie napić się dobrego piwa w Weronie?

      19 września, 2020

      Craft Beer & Food

      Dlaczego Mongołowie piją tyle alkoholu?

      2 września, 2019

      Craft Beer & Food

      Gdzie dobrze zjeść i poimprezować w Mińsku?

      22 października, 2017

      Craft Beer & Food

      O alkoholu w Malezji słów kilka

      5 maja, 2016

Azja Południowo-WschodniaKambodża

Wzgórze Zatrutych Drzew – szkoła Tuol Sleng (S-21)

autor: Daniel 23 sierpnia, 2022
autor: Daniel 23 sierpnia, 2022

 

To prawdopodobnie jedyne takie miejsce na świecie, gdzie z 17 tys. przetrzymywanych więźniów przeżyło zaledwie dwunastu. Piekielny obóz koncentracyjny Tuol Sleng w centrum milionowego Phnom Penh w Kambodży. Podróż do tego kraju łączy się nieodzownie z unoszącą się w powietrzu stęchlizną rządów Pol Pota i wykonawców jego krwawej misji narodowej utylizacji Khmerów.

Szkoła Tuol Sleng w Demokratycznej Kampuczy przestała pełnić funkcję placówki edukacyjnej i przekształciła się w miejsce zbiorowej kaźni. Przez cztery lata była centrum przesłuchań i mogiłą eksterminacji dla jednego z najohydniejszych reżimów totalitarnych w historii ludzkości. Chciałbym, aby ten artykuł był jedynie prologiem do arcy ważnego historycznie zagadnienia, jakim był kambodżański reżim i jego zbrodnie. Niech ta historia dotrze, do jak największej liczby osób.

 

Najważniejsze rozdziały relacji

  • 1 Tuol Sleng – szkoła przekształcona w obóz zagłady
    • 1.1 Wzgórze Zatrutych Drzew
    • 1.2 Z 17 tys. więźniów przeżyło zaledwie dwunastu
    • 1.3 Kto trafiał do szkolnego obozu eksterminacji?
  • 2 Jak wyglądało życie w więzieniu Tuol Sleng?
    • 2.1 Agonia dnia codziennego
    • 2.2 Drakoński dekalog, którego złamanie groziło śmiercią
    • 2.3 Aparat bezpieczeństwa Tuol Sleng
    • 2.4 Kaci stoją w kolejce po sklepu razem z ofiarami
  • 3 Duch – więzienny kat obozowego piekła
  • 4 Odwiedzamy Tuol Sleng jako turyści
    • 4.1 Zdjęcia bezimiennych ofiar i narzędzia tortur
    • 4.2 Mapa z 300 czaszek i kości ofiar
    • 4.3 Jak dotrzeć na miejsce?

Tuol Sleng – szkoła przekształcona w obóz zagłady

Aż trudno sobie wyobrazić, że jeszcze początkiem lat 70-tych ubiegłego wieku placówka o nazwie Tuol Svay Prey była zwyczajną szkołą średnią. W zaledwie kilka miesięcy po dojściu do władzy Czerwonych Khmerów dotychczas spokojne liceum przekształcono w pilnie strzeżony obóz odosobnienia, który w historii zapisał się jako Więzienie Bezpieczeństwa S-21. Tuol Sleng była krwawym przedsięwzięciem skrzętnie ukrywanym przez reżim Pol Pota. Opinia publiczna dowiedziała się o istnieniu przerażającego obozu dopiero w 1979 r. za sprawą wietnamskiego fotografa, który wodzony smrodem rozkładających się ludzkich ciał dotarł w to miejsce wraz z żołnierzami armii wietnamskiej.

Wzgórze Zatrutych Drzew

Nazwę placówki edukacyjnej z ładnie brzmiącej Tuol Svay Prey nadanej na cześć władcy króla Norodoma Sihanouka zmieniono na Tuol Sleng. W języku khmerskim oznacza to dosłownie „Wzgórze Zatrutych Drzew” lub „Wzgórze Strychniny”. Katownia khmerskich rewolucjonistów nie mogła otrzymać bardziej ponurego określenia.

Z 17 tys. więźniów przeżyło zaledwie dwunastu

Historycy są zgodni, że w ciągu 4 lat (1975-1979) na terenie więzienia przebywało od 17 do 20 tys. osób, a obecny na miejscu zamordyzm przetrwało zaledwie dwunastu, czyli zaledwie 0.06% wszystkich więźniów. Wciąż żyje czterech byłych osadzonych tj. Vann Nath, Chum Mey, Bou Meng a także Chim Math – jedyna kobieta wśród ocalałych. Chuma Mey’a można spotkać w Toul Sleng w roli przewodnika i sprzedawcy autobiograficznej książki Survivor: The Triumph of an Ordinary Man in the Khmer Rouge Genocide, którą warto kupić będąc na miejscu. Mey przeżył nie tylko dlatego, że wykazał się niesamowitym hartem ducha i miał po prostu ogromne szczęście, ale również za sprawą smykałki do naprawiania maszyn.

Fach w ręku był niejednokrotnie drogą do późniejszego wyzwolenia. Tak samo było w przypadku Vann Nath, który stał się portrecistą Pol Pota. W obozowej dokumentacji zachowała się służbowa notatka z jego nazwiskiem, która brzmiała: „Zachować do wykorzystania„. Jak twierdzi sam ocalały, gdyby nie ten dokument, nie przetrwałby kaźni. Co ciekawe w więzieniu pracowało wielu malarzy, niektórzy pracowali 10 dni a inni 2 miesiące. Wszyscy zginęli, bo ich obrazy nie podobały się więziennemu kierownictwu. Obozowe malarstwo Natha można obecnie oglądać na wystawie Muzeum Ludobójstwa więzienia S-21.

6 grudnia 2017 roku odwiedziłem szkołę Tuol Sleng w Phnom Penh

 

Kto trafiał do szkolnego obozu eksterminacji?

Czerwone skurwysyny spod znaku sierpa i młota wyłapywali Kambodżan na terenie całego kraju. Niekiedy do obozu trafiali przypadkowi mieszkańcy, ale niejednokrotnie byli to ludzie w jakimś stopniu powiązani w przeszłości z aparatem bezpieczeństwa, wojskiem czy krajową polityką. I tak np. wśród więźniów znaleźć można było licznych byłych członków formacji Czerwonych Khmerów, a także urzędników i żołnierzy oskarżonych o szpiegostwo czy zdradę ideałów polpotyzmu.

Znane są również przykłady więźniów obcokrajowców. Z krajów południowoazjatyckich byli to m.in. obywatele Wietnamu czy Laosu, jak również reprezentaci kultury anglosaskiej – Amerykanie, Brytyjczycy czy Nowozelandczycy.  Na kartach historii zapisał się również amerykański żeglarz Michael Scott Deeds, który został schwytany przez Czerwonych Khmerów podczas żeglugi z Singapuru na Hawaje. Był jednym z ostatnich więźniów piekielnej szkoły.

Do więzienia trafiało się na podstawie fałszywych oskarżeń, często brzmiących irracjonalnie. W dokumencie „Katownia Czerwonych Khmerów” jeden z ocalałych p. Chum Mey przytacza zarzuty, które mu postawiono. Mey miał szczęście, bo trafił do Tuol Sleng na 2 miesiące przed wyzwoleniem obozu przez Wietnamczyków.

Twoja grupa szyjąc złamała zbyt wiele igieł

Zmarnowałeś zbyt wiele materiału

Złamałeś paski maszynowe

 

Szkoła Tuol Sleng, jedno z najbardziej wymownych zdjęć przywiezionych z Kambodży

 

 

Jak wyglądało życie w więzieniu Tuol Sleng?

Dzień powszedni w więzieniu S-21 to był prawdziwy koszmar. Niekończące się tortury, znęcanie, mordy i nieludzkie traktowanie. Piekło zaczynało się już od postawieni pierwszego kroku w obozowym świecie. Oskarżonych dogłębnie przesłuchiwano, tworząc ich szczegółowe biografie. Następnie dzieleni byli w ramach obozowych budynków i bloków, w skład w których wchodziły cele. W celach panował absolutny reżim, skazańcy nie mogli ze sobą rozmawiać, byli skuci kajdanami, leżeli częstokroć nago na zimnej posadzce. Starzy więźniowie masowo znikali, a ich miejsca zastępowali nowi. Codziennie ktoś umierał, ciała często przez kilkanaście godzin pozostawały w celi, a jej członkowie zmuszeni byli „spać z trupami„. Więźniowie w tajemnicy żywili się owadami, które zlatywały do zapalonych żarówek. Gdy strażnik to zauważył bił do utraty przytomności, aż zwróci konsumowany po kryjomu pokarm.

Obozowy dzień zaczynał się wczesnym rankiem od porannej inspekcji. Następnie rozpoczynała się trwająca długie godziny ciężka praca, przesłuchiwania, kary cielesne i przybierające różne zmyślne formy znęcanie. Więźniowie musieli przetrwać o misce ryżu i dwóch łyżkach zupy. Prawdziwą grozę budziły dzienne raporty, w których odnotowywano poszczególnie przewinienia więźniów. Oto kilka z nich, które znajdują się obozowych archiwach:

Budynek A, blok III, cela numer 1. Zatyka dziurkę od klucza.

Budynek A, blok II, cela numer 8. Krzyczy. Nie wie, dlaczego Partia uważa go za wroga.

Budynek F, blok III, cela numer 1. Ukrył łyżkę, dał ją współwięźniowi, aby ten otworzył zamek.

Budynek B, blok III, cela numer 1. Usiłował kopnąć przeszukujących go towarzyszy.

Budynek B. Narzeka, że nie ma co jeść.

Budynek B, blok III, cela numer 4. Przywiązał spodnie do moskitiery.

 

Agonia dnia codziennego

Większość przybyłych do więzienia S-21 osób już podczas pierwszego zetknięcia z obozowymi realiami wiedziało, że nie wyjdzie z tego miejsca żywa. Próby samobójcze były więc częste, bo odebranie sobie życia było kuszącą wizją „wiecznego odpoczynku od cierpienia„. Stąd strażnicy mieli odgórnie nakazane, aby dokładnie sprawdzać stopień zaciśnięcia kajdan, posiadania ew. kontrabandy wśród więźniów czy przedmiotów, które mogłyby pomóc im w odebraniu sobie życia. Popełnienie samobójstwa w Tuol Sleng z czasem stało się praktycznie niemożliwe.

O godzinie 22 więźniowe prowadzeni byli do ciasnej celi i skuci kajdanami oczekiwali na pobudkę o 4:30 następnego dnia. Wypróżniali się do wiader lub pod siebie. Znane są przypadki, że zmuszano ich do jedzenia ekskrementów czy picia moczu. Tortury obejmowały bicie i duszenie plastikową torbą zakładaną na głowę. Więźniowie często byli sztucznie podtrzymywani przy życiu za pomocą zastrzyków z płynnymi witaminami, aby byli w stanie „wsypać” większą liczbę osób podczas wielogodzinnych przesłuchań.

Ilustracja obozowego malarza przedstawiająca tortury

 

Drakoński dekalog, którego złamanie groziło śmiercią

Każdy przybyły do Tuol Sleng więzień musiał zapoznać się z obozowymi regułami spisanymi na tablicy. 10 zasad należało przestrzegać bezwzględnie, a za ich złamanie groziła w praktyce śmierć. Poniżej lista, którą udostępniam z Wikipedii:

  1. Musisz odpowiadać zgodnie z moimi pytaniami. Nie odwracaj ich.
  2. Nie próbuj ukrywać faktów wymówkami to i tamto, masz jasno zabronione sprzeczać się ze mną.
  3. Nie bądź głupcem bo jesteś typkiem, który śmiał stać na przeszkodzie rewolucji.
  4. Musisz natychmiast odpowiadać na moje pytania bez marnowania czasu na namyślanie się.
  5. Nie mów mi ani o swoich niemoralnościach ani o istocie rewolucji.
  6. Podczas chłosty lub porażania prądem nie możesz krzyczeć.
  7. Nie rób nic, siedź w miejscu i czekaj na moje rozkazy. Jeśli nie ma żadnych rozkazów bądź cicho. Kiedy każę ci coś zrobić masz to zrobić od razu, bez protestów.
  8. Nie wymawiaj się Kampuchea Krom w celu ukrycia sekretu lub zdrajcy.
  9. Jeśli nie przestrzegasz wszystkich powyższych reguł dostaniesz wiele, wiele batów przewodem elektrycznym.
  10. Jeśli sprzeciwiasz się któremukolwiek z punktów moich regulacji dostaniesz dziesięć batów lub pięć porażeń prądem.

 

Aparat bezpieczeństwa Tuol Sleng

Więzieniem rządzili brutalni kapo, totalnie zindoktrynowani Khmerowie, którzy w imię walki z Wrogiem byli w stanie zabić własną matkę, córkę czy posłać na stracenie sąsiadów. Personel S-21 wraz z otaczającym go konglomeratem urzędniczych budynków liczył prawie 1700 osób. Wszyscy byli ślepo przekonani o słuszności działań khmerskiej rewolucji. Nie pojawiał się wśród nich żaden sprzeciw, bo jak sami po latach przyznali, nie mogli się wahać. Musieli być stanowczy.

Przyłączyłem się do rewolucji, bo miałem dość wyzyskiwania moich braci przez starych i nowych panów kolonialnych, kapitalistów, obszarników, reakcjonistów i imperialistów. Moja świadomość wzrosła, wstąpiłem w szeregi armii rewolucyjnej  by walczyć z amerykańskim imperializmem i wyzwolić masy.

Obozowi strażnicy przyznają, że podpisywali lojalkę z komendantem S-21 i samym reżimem Demokratycznej Kampuczy. Wyroki wykonywali bez zawahania z oczekiwaną starannością. Aby dowieść lojalności zabijali więźniów w sposób bezwzględny. Nie było wśród nich żadnego wyrazu buntu, a przynajmniej działań w formie powstań, dywersji czy tworzenia obozowej opozycji. Nie wiemy, ilu z nich kierowało się chęcią przetrwania, a ilu było katami z zamiłowania. Wstrząsające są relacje byłych kapo w dokumencie „Katownia Czerwonych Khmerów” TV Planete, w którym przesłuchuje ich były więzień S-21. W pewnym momencie zadaje przeraźliwie brzmiące pytanie: „Skoro wy byliście ofiarami, to kim byliśmy my, więźniowie Tuol Sleng?„. Jeszcze mroczniejsza jest odpowiedź jednego z ocalałych strażników: „Byliście ofiarami drugiej kategorii„.

Kaci stoją w kolejce po sklepu razem z ofiarami

Przerażające, ale po obaleniu reżimu Pol Pota większości katów i zbrodniarzy nie dotknęła żadna kara. Często lokalni kacykowie i sadyści zaczęli normalnie  żyć, tak jak gdyby trwająca 4 lata rzeź Kambodży nie miała w ogóle miejsca. A przecież było zupełnie inaczej – za reżimu zgładzono jedną czwartą ludności kraju. Słabość systemu politycznego, korupcja i szok po ludobójstwie lat 70-tych doprowadził do patologicznych konsekwencji. Kaci często stali się sąsiadami swoich ofiar, stali w tych samych kolejkach do sklepu, jeździli tym samym środkiem transportu. Niepojęty dla nas, Polaków, tragizm khmerskiej rzeczywistości polega właśnie na braku rozliczenia się z przeszłością sprzed 50 lat.

Architekci zbrodniczego ustroju Demokratycznej Kampuczy

 

Duch – więzienny kat obozowego piekła

Komendantem Więzienia Bezpieczeństwa S-21 był Kaing Guek Eav nazywany Duchem. Był to człowiek wielce brutalny, przesiąknięty złem i przemocą, będący orędownikiem idei Pol Pota i członkiem reżimu Czerwonych Khmerów w latach 1975-1979. Były naczelnik jako jeden z nielicznych wysoko postawionych urzędników krwawego reżimu przyznał się częściowo do winy i upublicznił wstrząsającą metodykę zagłady. W wywiadzie udzielonym niespełna rok przed śmiercią przyznał, że „Każdy, kto został aresztowany i wysłany do S-21, był uznawany za zmarłego„. Duch był pierwszym katem reżimu Pol Pota i człowiekiem odpowiedzialnym za śmierć tysięcy istnień ludzkich. Gdy podpadło się Duchowi, śmierć była tylko i wyłącznie kwestią czasu. Będąc szefem więzienia w Tuol Sleng Duch prowadził obszerne archiwum. Studium zbrodni obejmowało zdjęcia przesłuchiwanych i zabitych, spisane zeznania i techniki torturowania pojmanych.

Duch zmarł w 2020 r. w wieku 77 lat w stołecznym szpitalu więzienia Kandal, gdzie odsiadywał wyrok dożywocia za zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości. Niech go piekło pochłonie.

 

Odwiedzamy Tuol Sleng jako turyści

Cały więzienny kompleks zachował się w takim samym stanie, jak w momencie wyzwolenia przez Wietnamczyków w 1979 r. Klimat na głównym dziedzińcu Tuol Sleng jest dość tropikalny, żeby nie powiedzieć sielski. Rozświetlone w mocnym słońcu wysokie palmy uginają się pod oporem wiatru. Nic nie zwiastuje, że jest to miejsce olbrzymiej narodowej tragedii.

Zdjęcia bezimiennych ofiar i narzędzia tortur

Przygnębienie i posępny nastrój zaczyna się dopiero po wejściu do jednego z bloków. Poszczególne sale dawnego liceum zdobi kilkanaście czarno-białych paneli fotograficznych przedstawiających wizerunki ofiar Tuol Sleng. Niektóre zdjęcia są bardzo drastyczne i przedstawiają zwłoki torturowanych więźniów. Przekaz płynący z ekspozycji jest mocny i wywołuje emocje. Nikt tutaj niczego nie retuszuje, koszmar czerwonej katowni jest wypisany na bezimiennych twarzach pomordowanych mieszkańców Kambodży (nie Demokratycznej Kampuczy, jak chciałby komunistyczny zbrodniarz Pol Pot).

Dokumentacja fotograficzna to nie wszystko. W pomarańczowo-żółtych salach byłego liceum znajdują się również oryginalne narzędzia tortur, żeliwne łóżka, na których ducha wyzionęło tysiące Khmerów. Dla człowieka, który interesuje się zbrodniami Czerwonych Khmerów, wizyta w szkole Tuol Sleng będzie wstrząsającym przeżyciem. Mocniejszym akcentem w Kambodży będą już najprawdopodobniej już tylko Pola Śmierci, czyli słynne Choeung Ek.

Na takich pryczach torturowano wrogów ludu

W pomieszczeniach więzienia panuje przerażająca cisza

 

Mapa z 300 czaszek i kości ofiar

Jeszcze 20 lat temu podczas ponurej podróży pomieszczeniami byłej kaźni narodu khmerskiego można było natknąć się na najbardziej znany eksponat muzeum Tuol Sleng. To nie była zwykła mapa Kambodży. To mapa z 300 czaszek i kości zlokalizowanych na terenie więzienia przez wietnamskich żołnierzy podczas okupacji. Instalacja w formie mapy już nie istnieje, ale nie wszystkie czaszki ofiar zniknęły z wstrząsającej ekspozycji Wzgórza Zatrutych Drzew.

Donovan Govan®, Wikipedia

 

Jak dotrzeć na miejsce?

Muzeum jest otwarte dla zwiedzających od kilkudziesięciu lat. Obecnie w każdy dzień poza wtorkiem od godz. 9 do 17. Pod bramę przybytku na rogu ulic 113 i 350 w Phnom Penh dojechać można tuktukiem bądź taksówką. Wejściówka kosztuje 3 USD. Warto poświęcić na zwiedzanie przynajmniej kilka godzin, aby w skupieniu obejrzeć wszystkie ekspozycje.

Czytaj więcej o Kambodży
  • Smażony pająk, czyli Kambodża mekką tarantuli
    30 sierpnia, 2022
  • Choeung Ek – pola śmierci w Kambodży
    26 sierpnia, 2022
  • Targowisko Central Market w Phnom Penh
    19 listopada, 2021
  • Jak wygląda życie na wyspach Kambodży?
    18 marca, 2018
  • Bazarowe szaleństwo, czyli o targach w Kambodży
    9 lutego, 2018

 

W salach tortur znajdują się autentyczne fotografie, na których niejednokrotnie pojawiają się ofiary zbrodni

Czerwoni KhmerzyKambodżaPhnom PenhPol PotTuol Slengwięzienie S-21
3 komentarze 0 FacebookTwitterPinterestEmail
Daniel

Pan Król, bloger i miłośnik wschodnich krain. Orędownik podróży do krain nierozwiniętych turystycznie, aktywny uczestnik życia społeczno-politycznego; człowiek interesu na miarę XXI wieku. Zwolennik klasycznych podróży z plecakiem. Kolekcjoner winyli i pamiątek ze świata. Beergeek. Tester sprzętu noktowizyjnego.

poprzedni artykuł
Targ Złodziei (Feira da Ladra) w Lizbonie
następny artykuł
Choeung Ek – pola śmierci w Kambodży

CZYTAJ WIĘCEJ PODOBNYCH ARTYKUŁÓW

Smażony pająk, czyli Kambodża mekką tarantuli

30 sierpnia, 2022

Choeung Ek – pola śmierci w Kambodży

26 sierpnia, 2022

Targowisko Central Market w Phnom Penh

19 listopada, 2021

Jak wygląda życie na wyspach Kambodży?

18 marca, 2018

Bazarowe szaleństwo, czyli o targach w Kambodży

9 lutego, 2018

3 komentarze

Maciek Szczepiński 23 sierpnia, 2022 - 8:33 pm

Stary, dzięki za ten artykuł. Planuje odwiedzić S-21 i interesuję się zbrodniami PolPota od wielu lat. Świetnie napisany reportaż.

Reply
Nomina Sunt Odiosa 15 grudnia, 2022 - 4:42 pm

„arcyważnego” i ktoś może być na dane miejsce „wiedziony” smrodem rozkładających się ciał. „wodzić” kogoś można za nos na przykład. dalej: „czerwone skurwysyny”- facet- po co ta pensjonarska egzaltacja? ja rozumiem chcesz być jak Kapuściński, czy inny Kisch ale tego typu określenia bardziej pokazują prostactwo piszącego niż jego emocje. kolejne: „przesłuchania”, nie „przesłuchiwania”- różnica subtelna. i „wymyślne”, a nie „zmyślne” formy tortur, mój ty „zmyślny autorze”- żebyś załapał różnicę pomiędzy „wymyślnym” a „byciem zmyślnym”. dalsza część zdania- „formy znęcanie”- to najprawdopodobniej literówka- nie czepiam się. wcześniej natomiast: „był bity do utraty przytomności aż zwróci…”- kto był bity? brak podmiotu. kolejny kwiatek- tym razem po raz pierwszy merytoryczny: „Niepojęty dla nas, Polaków, tragizm khmerskiej rzeczywistości…”- otóż pojęty, panie szanowny, pojęty, gdyż w naszym prawym i sprawiedliwym obecnie kraju lustracji i rozliczenia się z przeszłością tak naprawdę nie było- ktoś tu nie uważał chyba za bardzo na lekcjach dotyczących historii najnowszej, albo najzwyczajniej zabrakło czasu na przerobienie materiału podczas roku szkolnego. „Duch zmarł… niech go piekło pochłonie…”- znowu niepotrzebna egzaltacja- czasami suchy opis bez niepotrzebnych komentarzy wywiera większe wrażenie. „Benia mówi mało, ale on mówi smacznie…” no tak… tylko pan szanowny raczej nie miał okazji zapoznać się z twórczością Babla, więc nie wie czego ów cytat dotyczy. „klimat na dziedzińcu jest tropikalny, żeby nie powiedzieć sielski”- no to dość karkołomne połączenie… chylę czoła. jednak radziłbym co do opisów przyrody wzorować się na… no nie wiem… Orzeszkowa chociażby? byłoby bardziej bezpiecznie niż to połączenie sielskości z tropikami. i dalej… Choeung Ek to tylko jedna z lokalizacji „Pól Śmierci”- tych w Kambodży jest niezliczona ilość- pan szanowny albo się słabo „interesuje”, albo to kolejna pomyłka merytoryczna, bo tekst był pisany emocjonalnie- a trzeba było go zostawić żeby poleżał trochę, przejrzeć na spokojnie, zredagować- nie musiałbym się wtedy „pruć jak koronka przed panem porucznikiem” – jak to określił jeden z bohaterów serialu „07 zgłoś się” grany przez M. Gorczyńskiego. podsumowując- generalnie temat fajny sobie pan, panie kolego wybrałeś, ale stylistycznie to ten artykuł kuleje. ale ten się nie myli co nic nie robi. tym niemniej czytało się w miarę przyjemnie. pozdro.

Reply
Daniel 28 grudnia, 2022 - 8:22 pm

Literówki i stylistyczne krzaczki poprawione. Za to dzięki. Z egzaltacją się nie zgadzam, Pol Pot był jak najbardziej czerwonym skurwysynem, a Ducha niech piekło pochłonie. Ideę Choeung Ek kumam. Mimo krytyki wyczuwam nutę sympatii.
Ślę pozdrowienia prosto z prowincji Setúbal.

Reply

Zostaw komentarz Cancel Reply

Save my name, email, and website in this browser for the next time I comment.

O autorze

O autorze

Miłośnik wschodnich krain. Orędownik podróży do miejsc nierozwiniętych turystycznie, aktywny uczestnik życia społeczno-politycznego. Zwolennik klasycznych podróży z plecakiem.

Złap nas na Instagramie

Newsletter

Zapisz się do naszego newslettera i otrzymuj świeże tipy podróżnicze jako pierwszy!

Odbierz zniżkę na nocleg!

Hania i Deny

Hania i Deny

On kocha nieoczekiwany zwrot akcji i misje wysokiego ryzyka. Ona Francję, a jej podróż do Indii skończyłaby się wydaniem wszystkich pieniędzy na pomoc socjalną dla ubogich. Wspólna miłość, niezmiennie - podróże ❤

  1. EximTours - Zwiedzanie Sycylii samochodem – 16 topowych atrakcji23 stycznia, 2023

    Bardzo wartościowy przewodnik po całej Sycylii! Masa ciekawych, nietuzinkowych miejsc do zwiedzenia o każdej porze roku. Wycieczki objazdowe mają swój…

  2. Marta - Zwiedzanie Sycylii samochodem – 16 topowych atrakcji17 stycznia, 2023

    Super zestawienie, wybrałeś naprawdę prawdziwe perełki. Dla mnie TOP Sycylii to Erice i Cefalu, uwielbiam.

  3. Daniel - Zwiedzanie Sycylii samochodem – 16 topowych atrakcji12 stycznia, 2023

    Grazie! Taki był cel!

  4. górskie spacery - Zwiedzanie Sycylii samochodem – 16 topowych atrakcji10 stycznia, 2023

    Świetny wpis. Nigdy nie byłam na Sycylii, na razie podróżuję palcem po mapie, zbieram informacje. Bardzo mi pomógł ten artykuł,…

  5. Daniel - Targ Złodziei (Feira da Ladra) w Lizbonie2 stycznia, 2023

    Witaj Piotrze, dzięki wielkie, ogarnięte. Masz na myśli tę starożytną misę z sardynką? :) Pozdrowienia z prowincji Setubal! Lizbona górą!

Instagram

  • Facebook
  • Instagram
  • Pinterest
  • Youtube

@2022 - All Right Reserved. Designed and Developed by PenciDesign


Wróć na górę
O Azji Centralnej, Bliskim Wschodzie i wyspach ciepłego południa
  • O Nas
  • Afryka
    • Afryka

      Ogrody Majorelle – zielona oaza Marrakeszu

      23 marca, 2020

      Afryka

      Marrakesz – bazarowe szaleństwo Medyny

      12 stycznia, 2020

      Afryka

      Marrakesz, dzielnica Mellah – tutaj orient pachnie najlepiej

      21 grudnia, 2019

      Afryka

      Marrakesz, Pałac Bahia – łowy porannego fotografa

      14 grudnia, 2019

      Afryka

      Jak tanio i bez kaucji wynająć samochód w…

      23 kwietnia, 2019

  • Azja Środkowa
    • All Kazachstan Mongolia Syberia Turkmenistan Uzbekistan
      Turkmenistan

      W drodze na pustynię Kara Kum w Turkmenistanie

      16 lipca, 2022

      Azja Środkowa

      Big Almaty Lake – lazurowa perła Kazachstanu

      19 marca, 2021

      Azerbejdżan

      Ognista ziemia Azerbejdżanu – płonąca góra Yanar Dag

      21 lutego, 2021

      Azja Środkowa

      Targ w Kazachstanie, czyli Zelenyy Bazar w Ałmaty

      4 listopada, 2020

      Dziki biwak

      Kanion Szaryński – biwak na skalnym pustkowiu

      23 maja, 2020

      Kazachstan

      Jezioro Kaindy, czyli podwodny las w Kazachstanie

      4 maja, 2020

      Azja Środkowa

      Bazar Chorsu w Taszkiencie

      26 kwietnia, 2020

      Miasta

      Aszchabad – osobliwa stolica Turkmenistanu

      19 kwietnia, 2020

      Azja Środkowa

      Meczet Gypjak – największy meczet Azji Środkowej

      14 kwietnia, 2020

      Turkmenistan

      Jak dostać się to Turkmenistanu?

      30 marca, 2020

      Turkmenistan

      Starożytne Merw – największe miasto świata XII wieku

      16 marca, 2020

      Turkmenistan

      Nohur i tajemniczy cmentarz w górach Kopet Dag

      26 lutego, 2020

      Kazachstan

      Big Almaty Lake – lazurowa perła Kazachstanu

      19 marca, 2021

      Kazachstan

      Targ w Kazachstanie, czyli Zelenyy Bazar w Ałmaty

      4 listopada, 2020

      Kazachstan

      Kanion Szaryński – biwak na skalnym pustkowiu

      23 maja, 2020

      Kazachstan

      Jezioro Kaindy, czyli podwodny las w Kazachstanie

      4 maja, 2020

      Mongolia

      Dlaczego Mongołowie piją tyle alkoholu?

      2 września, 2019

      Mongolia

      Naran Tuul – największy bazar w Mongolii

      2 kwietnia, 2019

      Mongolia

      Mongolia – kraina błękitnego nieba

      11 maja, 2017

      Mongolia

      W poszukiwaniu dinozaurów: Flaming Cliffs w Mongolii

      9 marca, 2017

      Mongolia

      Do Mongolii kolorowym Protonem!

      30 listopada, 2016

      Mongolia

      Ekspedycja wschód: Syberia i Mongolia #prolog

      19 kwietnia, 2016

      Syberia

      Biwak nad jeziorem Bajkał na Syberii

      13 września, 2017

      Turkmenistan

      W drodze na pustynię Kara Kum w Turkmenistanie

      16 lipca, 2022

      Turkmenistan

      Aszchabad – osobliwa stolica Turkmenistanu

      19 kwietnia, 2020

      Turkmenistan

      Meczet Gypjak – największy meczet Azji Środkowej

      14 kwietnia, 2020

      Turkmenistan

      Jak dostać się to Turkmenistanu?

      30 marca, 2020

      Turkmenistan

      Starożytne Merw – największe miasto świata XII wieku

      16 marca, 2020

      Turkmenistan

      Nohur i tajemniczy cmentarz w górach Kopet Dag

      26 lutego, 2020

      Turkmenistan

      Mauzoleum Gozli Ata w Turkmenistanie

      31 stycznia, 2020

      Turkmenistan

      Kanion Yangykala w Turkmenistanie – informacje praktyczne

      23 stycznia, 2020

      Turkmenistan

      Wrota Piekieł znajdziesz w Turkmenistanie!

      15 października, 2019

      Uzbekistan

      Bazar Chorsu w Taszkiencie

      26 kwietnia, 2020

  • bliski wschód
    • All Iran Izrael Jordania
      bliski wschód

      Hashem – bo najlepsze falafele zjesz w Ammanie!

      5 kwietnia, 2021

      Jordania

      Pustynia Wadi Rum, czyli ABC pustynnego szczura

      8 grudnia, 2018

      Jordania

      Wypożyczanie samochodu w Jordanii #tutorial

      27 października, 2018

      Iran

      Człowiek, który nie mył się od 60 lat

      12 czerwca, 2017

      Iran

      Top 10 spotkanych ludzi #travels

      14 kwietnia, 2016

      Iran

      Utracona wolność czyli kobiety w Iranie w latach…

      22 lutego, 2016

      Iran

      Obalamy mity o Iranie #Persji

      11 stycznia, 2016

      Iran

      Wiza do Iranu – tutorial

      30 grudnia, 2015

      Iran

      Survival po Persji

      22 maja, 2015

      bliski wschód

      Smarkacz w Izraelu

      1 listopada, 2012

      Iran

      Człowiek, który nie mył się od 60 lat

      12 czerwca, 2017

      Iran

      Top 10 spotkanych ludzi #travels

      14 kwietnia, 2016

      Iran

      Utracona wolność czyli kobiety w Iranie w latach…

      22 lutego, 2016

      Iran

      Obalamy mity o Iranie #Persji

      11 stycznia, 2016

      Iran

      Wiza do Iranu – tutorial

      30 grudnia, 2015

      Iran

      Survival po Persji

      22 maja, 2015

      Izrael

      Smarkacz w Izraelu

      1 listopada, 2012

      Jordania

      Hashem – bo najlepsze falafele zjesz w Ammanie!

      5 kwietnia, 2021

      Jordania

      Pustynia Wadi Rum, czyli ABC pustynnego szczura

      8 grudnia, 2018

      Jordania

      Wypożyczanie samochodu w Jordanii #tutorial

      27 października, 2018

  • Europa
    • All Białoruś Mołdawia Portugalia Serbia Turcja ukraina Włochy
      Wyspy

      Zwiedzanie Sycylii samochodem – 16 topowych atrakcji

      28 grudnia, 2022

      Portugalia

      Atrakcje okolic Lizbony – dziki przylądek Cabo Espichel

      22 listopada, 2022

      Portugalia

      Pedra da Mua – ślady dinozaurów w Portugalii

      18 listopada, 2022

      Miasta

      Evora – co zobaczyć w stolicy regionu Alentejo

      11 listopada, 2022

      Bazary świata

      Mercado do Livramento – najlepszy targ rybny jaki…

      7 listopada, 2022

      Bazary świata

      Targ Złodziei (Feira da Ladra) w Lizbonie

      20 sierpnia, 2022

      Europa

      Tajemnicza Sintra i jej największe atrakcje

      14 sierpnia, 2022

      Dziki biwak

      Spanie pod namiotem w Turcji Wschodniej. Gdzie warto?

      12 sierpnia, 2022

      Turcja

      Co zjeść w Turcji, czyli epopeja o kebabach

      3 lutego, 2022

      Turcja

      Góra Nemrut (Nemrut Dağı) – perełka wschodniej Turcji

      14 stycznia, 2022

      artykuły okołopodróżnicze

      Odessa, czyli gdzie dobrze zjeść i wypić

      23 czerwca, 2021

      Europa

      Miasto Cascais – najpiękniejszy kurort Portugalii

      10 czerwca, 2021

      Białoruś

      Gdzie dobrze zjeść i poimprezować w Mińsku?

      22 października, 2017

      Białoruś

      O tym, jak pojechałem na Białoruś postrzelać

      22 października, 2017

      Mołdawia

      Mołdawia bez szału

      1 marca, 2013

      Portugalia

      Atrakcje okolic Lizbony – dziki przylądek Cabo Espichel

      22 listopada, 2022

      Portugalia

      Pedra da Mua – ślady dinozaurów w Portugalii

      18 listopada, 2022

      Portugalia

      Evora – co zobaczyć w stolicy regionu Alentejo

      11 listopada, 2022

      Portugalia

      Mercado do Livramento – najlepszy targ rybny jaki…

      7 listopada, 2022

      Portugalia

      Targ Złodziei (Feira da Ladra) w Lizbonie

      20 sierpnia, 2022

      Portugalia

      Tajemnicza Sintra i jej największe atrakcje

      14 sierpnia, 2022

      Portugalia

      Miasto Cascais – najpiękniejszy kurort Portugalii

      10 czerwca, 2021

      Portugalia

      Praia da Adraga – najładniejsza plaża Portugalii

      9 października, 2020

      Portugalia

      Pierwsza podróż do Portugalii

      1 listopada, 2012

      Serbia

      Dzikie oblicze Serbii – Kanion rzeki Uvac

      25 lipca, 2019

      Serbia

      Z plecakiem po dzikiej Serbii – Park Narodowy…

      20 lipca, 2019

      Serbia

      Tourne po Bałkanach

      7 listopada, 2012

      Turcja

      Spanie pod namiotem w Turcji Wschodniej. Gdzie warto?

      12 sierpnia, 2022

      Turcja

      Co zjeść w Turcji, czyli epopeja o kebabach

      3 lutego, 2022

      Turcja

      Góra Nemrut (Nemrut Dağı) – perełka wschodniej Turcji

      14 stycznia, 2022

      ukraina

      Odessa, czyli gdzie dobrze zjeść i wypić

      23 czerwca, 2021

      ukraina

      Jak jest w Czarnobylu?

      1 listopada, 2017

      ukraina

      10 powodów, dla których musisz odwiedzić Lwów

      12 sierpnia, 2017

      Włochy

      Zwiedzanie Sycylii samochodem – 16 topowych atrakcji

      28 grudnia, 2022

      Włochy

      Największe atrakcje Palermo. Co zobaczyć?

      8 stycznia, 2021

      Włochy

      Targi i bazary Palermo

      30 listopada, 2020

      Włochy

      Werona w stylu slow travel

      30 sierpnia, 2020

      Włochy

      Sardynia, czyli poznaj Włochy od innej strony

      4 maja, 2018

      Włochy

      Florencja pięknem odziana

      9 maja, 2013

  • Indochiny
    • All Kambodża Malezja Tajlandia
      Azja Południowo-Wschodnia

      Smażony pająk, czyli Kambodża mekką tarantuli

      30 sierpnia, 2022

      Azja Południowo-Wschodnia

      Choeung Ek – pola śmierci w Kambodży

      26 sierpnia, 2022

      Azja Południowo-Wschodnia

      Wzgórze Zatrutych Drzew – szkoła Tuol Sleng (S-21)

      23 sierpnia, 2022

      Azja Południowo-Wschodnia

      Targowisko Central Market w Phnom Penh

      19 listopada, 2021

      Kambodża

      Jak wygląda życie na wyspach Kambodży?

      18 marca, 2018

      Bazary świata

      Bazarowe szaleństwo, czyli o targach w Kambodży

      9 lutego, 2018

      Malezja

      Wrażenia z wizyty w Kuala Lumpur

      20 lutego, 2017

      azja płd-wsch

      Kac Bangkok, czyli o Tajlandii

      21 lipca, 2016

      Craft Beer & Food

      O alkoholu w Malezji słów kilka

      5 maja, 2016

      Malezja

      Park ptaków w Kuala Lumpur #must see

      4 stycznia, 2016

      Kambodża

      Smażony pająk, czyli Kambodża mekką tarantuli

      30 sierpnia, 2022

      Kambodża

      Choeung Ek – pola śmierci w Kambodży

      26 sierpnia, 2022

      Kambodża

      Wzgórze Zatrutych Drzew – szkoła Tuol Sleng (S-21)

      23 sierpnia, 2022

      Kambodża

      Targowisko Central Market w Phnom Penh

      19 listopada, 2021

      Kambodża

      Jak wygląda życie na wyspach Kambodży?

      18 marca, 2018

      Kambodża

      Bazarowe szaleństwo, czyli o targach w Kambodży

      9 lutego, 2018

      Malezja

      Wrażenia z wizyty w Kuala Lumpur

      20 lutego, 2017

      Malezja

      O alkoholu w Malezji słów kilka

      5 maja, 2016

      Malezja

      Park ptaków w Kuala Lumpur #must see

      4 stycznia, 2016

      Tajlandia

      Kac Bangkok, czyli o Tajlandii

      21 lipca, 2016

  • Kaukaz
    • All Armenia Azerbejdżan Gruzja
      Azerbejdżan

      Park Narodowy Gobustan: dziki nocleg pośród petroglifów

      28 lutego, 2021

      Azerbejdżan

      Ognista ziemia Azerbejdżanu – płonąca góra Yanar Dag

      21 lutego, 2021

      Azerbejdżan

      Kraina błotnych wulkanów w Azerbejdżanie

      27 stycznia, 2021

      Gruzja

      Autostopem przez Gruzję

      13 marca, 2016

      Armenia

      Szlakiem monastyrów w Armenii

      3 lutego, 2016

      Azerbejdżan

      Kierunek Azerbejdżan

      18 grudnia, 2014

      Armenia

      Szlakiem monastyrów w Armenii

      3 lutego, 2016

      Azerbejdżan

      Park Narodowy Gobustan: dziki nocleg pośród petroglifów

      28 lutego, 2021

      Azerbejdżan

      Ognista ziemia Azerbejdżanu – płonąca góra Yanar Dag

      21 lutego, 2021

      Azerbejdżan

      Kraina błotnych wulkanów w Azerbejdżanie

      27 stycznia, 2021

      Azerbejdżan

      Kierunek Azerbejdżan

      18 grudnia, 2014

      Gruzja

      Autostopem przez Gruzję

      13 marca, 2016

  • Wyspy
    • Wyspy

      Zwiedzanie Sycylii samochodem – 16 topowych atrakcji

      28 grudnia, 2022

      Wyspy

      Sardynia, czyli poznaj Włochy od innej strony

      4 maja, 2018

      Wyspy

      Jak wygląda życie na wyspach Kambodży?

      18 marca, 2018

      Wyspy

      Bornholm, czyli wyspa idealna

      23 października, 2016

      Wyspy

      Malta i Gozo

      9 maja, 2013

      Wyspy

      Państwo, które nie istnieje

      1 listopada, 2012

  • Bazary świata
    • Bazary świata

      Mercado do Livramento – najlepszy targ rybny jaki…

      7 listopada, 2022

      Bazary świata

      Targ Złodziei (Feira da Ladra) w Lizbonie

      20 sierpnia, 2022

      Bazary świata

      Targowisko Central Market w Phnom Penh

      19 listopada, 2021

      Bazary świata

      Gdańsk też ma swoje bazary, czyli pchli targ…

      31 lipca, 2021

      Bazary świata

      Targ zwierząt w Sineu – Majorka, jakiej nie…

      3 maja, 2021

      Bazary świata

      Targi i bazary Palermo

      30 listopada, 2020

      Bazary świata

      Targ w Kazachstanie, czyli Zelenyy Bazar w Ałmaty

      4 listopada, 2020

      Bazary świata

      Bazar Chorsu w Taszkiencie

      26 kwietnia, 2020

      Bazary świata

      Marrakesz – bazarowe szaleństwo Medyny

      12 stycznia, 2020

      Bazary świata

      Naran Tuul – największy bazar w Mongolii

      2 kwietnia, 2019

      Bazary świata

      Bazarowe szaleństwo, czyli o targach w Kambodży

      9 lutego, 2018

  • Dziki biwak
    • Dziki biwak

      Niezbędnik włóczykija, czyli co zabrać w podróż z…

      31 grudnia, 2022

      Dziki biwak

      Spanie pod namiotem w Turcji Wschodniej. Gdzie warto?

      12 sierpnia, 2022

      Dziki biwak

      Park Narodowy Gobustan: dziki nocleg pośród petroglifów

      28 lutego, 2021

      Dziki biwak

      Kanion Szaryński – biwak na skalnym pustkowiu

      23 maja, 2020

      Dziki biwak

      Z plecakiem po dzikiej Serbii – Park Narodowy…

      20 lipca, 2019

      Dziki biwak

      Zimowy biwak w rumuńskich Karpatach

      16 marca, 2019

      Dziki biwak

      Biwak nad jeziorem Bajkał na Syberii

      13 września, 2017

      Dziki biwak

      W poszukiwaniu dinozaurów: Flaming Cliffs w Mongolii

      9 marca, 2017

  • Craft beer & Food
    • Craft Beer & Food

      Odessa, czyli gdzie dobrze zjeść i wypić

      23 czerwca, 2021

      Craft Beer & Food

      Gdzie napić się dobrego piwa w Weronie?

      19 września, 2020

      Craft Beer & Food

      Dlaczego Mongołowie piją tyle alkoholu?

      2 września, 2019

      Craft Beer & Food

      Gdzie dobrze zjeść i poimprezować w Mińsku?

      22 października, 2017

      Craft Beer & Food

      O alkoholu w Malezji słów kilka

      5 maja, 2016